Özet: Psikiyatrik rahatsızlığı olanların numara yapmakla suçlanması sık karşılaşılan bir sorundur. Halbuki hastaların çok azı belirtileri istemli oluşturmaktadır. Belirtilerin istemli oluşturulduğu rahatsızlıkların bilinmesi, hastaların gereksiz yere suçlanmasının önüne geçecektir.

Ruhsal bozukluklarda çarpıntı, nefes darlığı, baş ağrısı, baş dönmesi, mide şikayetleri, yorgunluk gibi bedensel belirtiler sık görülür. Bu nedenle hastaların çoğunluğu tıbbın psikiyatri dışındaki bölümlerine başvurmayı tercih eder. Muayene ve tetkiklerde yakınmaları açıklayacak bir hastalık bulunamayınca da “bir şeyin yok” açıklamasıyla karşı karşıya kalır, çoğu zaman da yakınmaları bilerek oluşturmakla suçlanırlar.

Aşağıdakiler dışındaki hiçbir ruhsal bozukluk bilerek oluşturulmamaktadır.

1. YAPAY BOZUKLUK: Bir hastalığın bilerek oluşturulması, taklit edilmesi ya da abartılması yapay bozukluk olarak adlandırılır. Hasta rolünü oynayarak dikkat çekme ve duygusal olarak doyum sağlama dışında nesnel bir kazanç amacı yoktur. Çoğu hasta için hastaneye yatma en temel amaçtır ve sıklıkla bir yaşam tarzıdır.

Yapay bozuklukta psikiyatrik ya da bedensel her türlü hastalık taklit edilebilir. Depresyon, şizofreni, bunama en sık taklit edilen psikiyatrik bozukluklardır.

Yapay bozukluk hastaları, idrara kan/dışkı bulaştırma, kanama hastalıklarını taklit etmek için antikoagülan kullanma, kan şekerini düşürmek için insilün uygulama, ateşi yükseltmek için çeşitli yöntemlere başvurma gibi davranışlar gösterebilir. Hastalık belirtilerini oluşturmaya çalışırken yaşamı tehdit edecek derecede ciddi yöntemler uygulayabilirler. Bu nedenle yaşamını kaybeden insanlar vardır.

Bu hastalar çoğunlukla ameliyat olmak konusunda ısrarcıdırlar. Birçok operasyon geçirdiklerinden ızgara gibi görünen bir karına sahip olabilirler. Hastaneye yatsalar bile hala bir şeyler istemeye ve zor hasta olmaya devam ederler. Hastalık bulgularını desteklemeyen her tetkik sonucu doktorları yetersizlikle suçlamalarına, dava etmekle tehdit etmelerine ve sıklıkla da doktorlarına hakaret etmelerine yol açabilir.

Toplumda seyrek görülen bir bozukluktur. Tanı koymak zordur.

2. BAKIM VERENİN SEBEP OLDUĞU YAPAY BOZUKLUK: Bakım verenin yapay bozukluğunda kişi, bakımı altında bulunan kişide istemli olarak hastalık belirtileri oluşturur. En sık görülen şekli kendi çocuğunda hastalık oluşturan annedir. Yaşlı ya da eş bakımını üstlenenler de, hastane çalışanları da bu bozukluğun aktörleri olabilir. Bunlar genellikle özverili ve ideal bir bakıcı izlenimi vererek herkesin hayranlığını toplar.

3. TEMARUZ (SİMULASYON): Askerlikten kurtulmak, tazminat elde etmek, erkenden emekli olmak, sınavdan kaçmak gibi açıkça belirlenebilen bir amaç uğruna hastalık taklidi yapılmasıdır. Yapay bozuklukta hastalık taklit edilmesinin nedeni ilgi ve dikkat çekmekken, temaruzda belli bir çıkar amacı vardır. Gerçek hastalıkla, yapay bozukluk ya da temaruz ayrımını yapmak çok zordur; dikkat ve özen gerektirir çünkü en küçük bir hata gerçek hastaların zarar görmesine neden olabilir.

Örnek Olgular

Olgu 1: 62 yaşında, emekli, erkek, boşanmış. Son bir yıldır, defalarca göğüs ağrısı nedeniyle acil servise başvurduğu ve kalp hastalığı şüphesiyle hastaneye yatırıldığı, ancak hiçbir anormallik bulunamadığı, taburcu edilmek istendiğinde kavga çıkardığı, bir yılın sonunda psikiyatriye sevk edildiği anlaşılıyor. Psikiyatrik bir sorunu olmadığını ifade ediyor. Uzun bir süre psikiyatrik gözlem altında tutulan hastanın başka bir şehirde birçok kez hastane tedavisi gördüğü, bir hastalık bulunamayınca hastaneye kabul edilmemeye başlandığı, son bir yıldır şehir değiştirerek hastanemize başvurmaya başladığı anlaşıldı. Uzun gözlemler sonrasında, hastanın kalp hastalığını belirtilerini istemli taklit ettiği ve kendisinde yapay bozukluk olduğu kanaatine varıldı.

Olgu 2: 26 yaşında, ortaokul mezunu, bekar, erkek. Diz eklemlerinde şişlik nedeniyle yaklaşık 6 aydır ortopedi servisinde yatarak tedavi gördüğü ancak bu durumu açıklayacak hiçbir hastalık bulunamadığı, hastanın kendi diz eklemine deterjanlı su enjekte ettiği tesadüfen fark edilince psikiyatri kliniğine sevk edildiği anlaşılıyor. Yapay bozukluk olarak değerlendirildi.

Olgu 3: 44 yaşında, evli, ilkokul mezunu kadın. 3 ay önce safra kesesi ameliyatı sonrasında sorunsuz taburcu edildiği anlaşılıyor. Ameliyat yarasının kapanmaması nedeniyle 15 gün sonra yeniden hastaneye yatırıldığı, bu sorunun olası nedenlerinin araştırıldığı ancak bir sonuca ulaşılamadığı, 3 ayın sonunda hastanın yarasına pamuk sokarak iyileşmeye engel olduğunun tesadüfen fark edildiği ifade ediliyor. Yapay bozukluk olarak değerlendirildi.

Olgu 4: 24 yaşında, bekar, üniversite mezunu, erkek. Algı bozuklukları, tuhaf davranışlarda bulunma, kendi kendine konuşma gibi yakınmalarla getirildi. Bir psikiyatri servisinden şizofreni tanısı aldığı ve antipsikotik kullandığı ancak tedaviye rağmen belirtilerin devam ettiği ifade ediliyor. 4 yıl sonra hasta tesadüfen görüldüğünde, askerlik dönemine kadar yakınmalarının devam ettiği, görev yapamaz kararının verildiği, daha sonrasında yakınmalarının düzeldiği, hiçbir ilaç kullanmadığı anlaşıldı. Hasta simülasyon olarak değerlendirildi.

                   Mart 2014